Μια συνέντευξη του Aldous Huxley

Ένας από τους πιο έξυπνους και διορατικούς ανθρώπους του αιώνα μας, ο Aldous Huxley, δίνει μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στον αμερικανό δημοσιογράφο Mike Wallace, εν έτει 1958. Τα θέματα συζήτησης περιφέρονται γύρω από την ελευθερία, την δημοκρατία, και την σύγχρονη προπαγάνδα.
Κατάφερα να βρω την συνέντευξη αυτή στο online αρχείο του Πανεπιστήμιου του Texas. Παραθέτω ορισμένα αποσπάσματα της ομιλίας του γνωστού συγγραφέα(*), σε δική μου ελεύθερη μετάφραση.




Δεν θα μπορούσα να πω ότι υπάρχουν στην Αμερική συγκεκριμένα άτομα που μεμονωμένα θέλουν να κλέψουν λίγη από την ελευθερία των πολιτών, αλλά θα πίστευα στην ύπαρξη κάποιων απρόσωπων δυνάμεων που πιέζουν προς αυτή την κατεύθυνση, της συνεχόμενης ελάττωσης της ελευθερίας, κι επίσης νομίζω πως ήδη υπάρχει ένας αξιοσημείωτος αριθμός τεχνολογικών συσκευών, τις οποίες κάποιος που επιθυμεί να εξαφανίσει την ελευθερία μπορεί να τις χρησιμοποιήσει για να επιταχύνει την διαδικασία αυτή.

Θα πρέπει να πω ότι υπάρχουν δύο βασικές απρόσωπες δυνάμεις. Η μια από αυτές δεν είναι τόσο σημαντική προς το παρόν εδώ στην Αμερική, όσο είναι σε άλλες χώρες. Αυτή η δύναμη μπορεί γενικότερα να αποκαλείται υπερπληθυσμός, που φυσικά ασκεί πίεση στις υπάρχουσες πηγές. Αυτό είναι βεβαίως ένα ασυνήθιστο πράγμα, συμβαίνει κάτι που ποτέ πριν δεν παρατηρήθηκε στην ιστορία του ανθρώπου. Ο πληθυσμός αυξάνεται ραγδαία. Στις μη ανεπτυγμένες χώρες, αυτό που λέμε ποιότητα ζωής αυτή τη στιγμή φθίνει, οι άνθρωποι έχουν όλο και λιγότερα αγαθά, οι χώρες αυτές έχουν όλο και περισσότερo μια επισφαλής οικονομία. Προφανώς η κεντρική κυβέρνηση οφείλει να αναλάβει πιο πολλές ευθύνες για να κρατήσει τέτοιες χώρες στην επιφάνεια. Είναι πολύ πιθανό να συμβούν κοινωνικές αναταραχές σε τέτοιες συνθήκες, με επακόλουθο να καταστεί αναγκαία κι εκεί η μεσολάβηση της κεντρικής κυβερνήσεως. Άρα, μπορούμε να διακρίνουμε εδώ ένα μοτίβο το οποίο πιέζει δυναμικά την κατάσταση προς ένα ολοκληρωτικό καθεστώς. Και δυστυχώς, σε αυτές τις μη ανεπτυγμένες χώρες, συνήθως το μόνο καλά οργανωμένο πολιτικό κόμμα είναι το κόμμα των κομμουνιστών και φαίνεται πως αυτοί θα είναι οι διάδοχοι, αυτοί θα εισέλθουν σε θέσεις δύναμης.

Μια άλλη απρόσωπη δύναμη, που πιστεύω ότι είναι εξαιρετικά δραστήρια και στην Αμερική, είναι η λεγόμενη υπεροργάνωση. Εφόσον η τεχνολογία γίνεται όλο και πιο περίπλοκη, γίνεται παράλληλα αναγκαίο να υπάρχουν και πιο περίπλοκες και πιο ιεραρχικές οργανώσεις. Παρεμπιπτόντως, η ανάπτυξη της τεχνολογίας ακολουθείται από μια ανάπτυξη στην επιστήμη της οργάνωσης. Είναι τώρα εφικτό να δημιουργούνται οργανώσεις πάνω σε μεγαλύτερη κλίμακα, κι έτσι να υπάρχουν όλοι και περισσότεροι άνθρωποι που ζουν τις ζωές τους όντας συνεχώς υφιστάμενοι σε αυτά τα ιεραρχικά συστήματα που ελέγχονται από γραφειοκρατίες.

Τώρα, σίγουρα υπάρχουν συσκευές οι οποίες χρησιμοποιούνται για αυτούς τους σκοπούς. Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα κομμάτι της πολύ πρόσφατης και οδυνηρής ιστορίας, αυτό με την προπαγάνδα του Χίτλερ, που ήταν απίστευτα αποτελεσματική. Σκεφτήκατε ποιες ήταν οι μέθοδοι του Χίτλερ; Χρησιμοποιούσε φυσικά τον τρόμο και την ωμή δύναμη, αλλά χρησιμοποιούσε εξίσου και μια πολύ δραστική μορφή προπαγάνδας, με κάθε μοντέρνα συσκευή της εποχής. Δεν είχε τηλεόραση, έιχε όμως το ραδιόφωνο, το οποίο χρησιμοποιούσε στο μέγιστο βαθμό, και είχε έτσι την δυνατότητα να επιβάλει την θέλησή του σε μια τεράστια μάζα ανθρώπων. Σήμερα, σε μια χώρα σαν την Αμερική, οι μέθοδοι του Χίτλερ έχουν ξεπεραστεί κι έχουν εφευρεθεί νέες. Δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει η δική μας αναπτυσσόμενη τεχνολογία. Το γεγονός αυτό φυσικά αλλάζει και τις κοινωνικές συνθήκες, και ξαφνικά πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε καταστάσεις που δεν είχαν προβλέψει και κάνουν πολλά πράγματα που δεν θα ήθελαν πραγματικά να κάνουν. Προς το παρόν νομίζω ότι η τηλεόραση χρησιμοποιείται αρκετά ήπια, αν και νιώθω ότι ήδη η χρήση της βοηθά στην σύγχυση των ανθρώπων κάθε στιγμή. Φαντάζομαι ότι σε πολλες κομμουνιστικές χώρες για παράδειγμα, η τηλέοραση αναφέρει συνεχώς τα ίδια πράγματα. Είναι προφανώς είναι πάρα πολύ δυνατό όργανο. Όλη η τεχνολογία από μόνη της είναι ηθική και ουδέτερη. Είναι απλά κάποιες νέες ικανότητες του ανθρώπου που μπορούν κάλλιστα να χρησιμοποιούνται για καλό ή για κακό.

[...]

Πιστεύω ότι στο κοντινό μέλλον ίσως να υπάρξουν ναρκωτικά που θα μας αλλάζουν πνευματικά χωρίς να μας προκαλούν καμία βλάβη. Εννοώ ότι αυτή είναι η φαρμακολογική επανάσταση που συμβαίνει τώρα, το ότι έχουμε τώρα ισχυρά ναρκωτικά που αλλάζουν τη νοητική μας κατάσταση και είναι εντελώς αβλαβή. Δεν είναι σαν το όπιο ή την κοκαϊνη.

[...]

Από τι εξαρτάται μια δημοκρατία; Εξαρτάται από τον κάθε ψηφοφόρο που κάνει μια έξυπνη και λογική επιλογή που αφορά τον ίδιο, σε οποιαδήποτε δοθείσα ευκαιρία.

Είναι πλέον μονόδρομος η αποκέντρωση. Μόνο έτσι θα δοθεί και πάλι στον ψηφοφόρο η αίσθηση της άμεσης δύναμης, αφού τώρα νιώθει πως η ψήφος του είναι ανίκανη να αλλάξει κάτι, θεωρεί πως ψηφίζει για το τίποτα. Μόνο εάν διασπαστούμε ξανά σε μικρότερες μονάδες θα καταφέρουμε να έχουμε σωστές και αυτοελεγχόμενες δημοκρατίες.

Μπορείτε εύκολα να καταλάβετε ότι για έναν δικτάτορα, τα παιδιά είναι απλά υποψήφιοι αγοραστές των ιδεών του, γι'αυτό και παίζει τόσο σημαντικό ρόλο η χρήση της προπαγάνδας κι όλες αυτές οι διαφημίσεις στην εποχή μας.

Υπάρχουν τόσα όργανα σήμερα για την εξασφάλιση δύναμης, και προφανώς το πάθος για δύναμη είναι ένα από τα πιο κινητήρια πάθη του ανθρώπου...
Η δημοκρατία υποδεικνύει ότι η δύναμη είναι πολύ επικίνδυνη και είναι πολύ σημαντικό να μην αφεθεί σε κανένα άτομο ή μικρή ομάδα να έχει μεγάλη δύναμη για αρκετό χρονικό διάστημα.

[...]

Νομίζω πως οι δικτατορίες του μέλλοντος, θα μοιάζουν με τις δικτατορίες του παρελθόντος. Οι δικτάτορες του μέλλοντος, αν θελήσουν να διατηρήσουν την ισχύ τους απροσδιόριστα, θα πρέπει να κερδίσουν την συγκατάθεση των εξουσιαζόμενων τους. Αυτό θα το κάνουν μερικώς με τα ναρκωτικά, όπως προβλέπω, μερικώς επίσης με τις νέες τεχνικές προπαγάνδας. Θα το κάνουν παραβλέποντας την λογική πλευρά του ανθρώπου, αφού θα προτιμήσουν να δελεάσουν το υποσυνείδητό του και τα βαθύτερα συναισθήματά του, ακόμη και την φυσιολογία του, πείθοντάς τον τελικά να αγαπήσει την ίδια του την σκλαβιά. Είναι ένας κίνδυνος αυτός, το να είναι οι άνθρωποι ευχαριστημένοι και χαρούμενοι υπό το νέο καθεστώς, αλλά σίγουρα θα είναι χαρούμενοι σε καταστάσεις στις οποίες δεν θα έπρεπε να ήταν. Θεωρώ πολύ σημαντικό να ξεκινήσουμε να αναρωτιόμαστε και να σκεφτόμαστε πάνω σε αυτά τα προβλήματα από τώρα, να μην βρεθούμε κάποια στιγμή προ εκπλήξεων. Το τίμημα της ελευθερίας εξάλλου είναι η αιώνια εγρήγορση.




Όλο το περιεχόμενο της συνέντευξης μοιάζει επίκαιρο και οι απόψεις του Huxley είναι σημαντικές ακόμα και σήμερα, 51 χρόνια μετά...



(*)Το δημοφιλέστερο βιβλίο του είναι φυσικά το "Brave New World", αλλά προτείνω σε όλους να ρίξουν μια ματιά στο "The Doors of Perception", εντός του οποίου ο συγγραφέας περιγράφει τις έντονες εμπειρίες που έχει με την βοήθεια της μεσκαλίνης, αναλύοντας παράλληλα την φιλοσοφική του σκέψη.